Home » Blog » Επιμέλεια κειμένων » Επιμέλεια και διόρθωση κειμένων (άρθρο 2)

επιστροφή στη γονική σελίδα περί “Επιμέλειας κειμένων”

---

Γραφικό σύστημα, πεδία γλώσσας, σολοικισμός, γλωσσική πραγματικότητα

Γλωσσικά πεδία, φωνολογικό σύστημα, νόρμα ελληνικής γλώσσας, γλωσσικές ποικιλίες είναι υα θέματα που θα εξεταστούν σε αυτό το άρθρο.

Τα λάθη που συναντώνται στην επιμέλεια κειμένων είναι: (α) τα Γλωσσικά πεδία και (β) τα Τυπογραφικά πεδία

Γλωσσικά πεδία

Σαν γλωσσικά πεδία της γλώσσας θα θεωρήσουμε:

(α) το φωνολογικό και γραφικό σύστημα της Ελληνικής,

(β) τη μορφολογία (πολυτυπία ονοματικού και ρηματικού κλιτικού συστήματος),

(γ) τη σύνταξη (σολοικισμοί, αποκλίσεις από ορθά συντακτικά σχήματα),

(δ) το λεξιλόγιο και

(ε) τη σημασία της λέξης (σύγχυση ή εσφαλμένη ταύτιση εννοιών).

Τυπογραφικά πεδία

Σαν τυπογραφικά πεδία θα θεωρήσουμε:

(α) τα ίδια τα τυπογραφικά «στοιχεία» (απουσία ή επανάληψη γράμματος, λέξης ή ολόκληρης αράδας, αναγραμματισμός κτλ.),

(β) τις τυπογραφικές συμβάσεις, όπως χρήση όρθιων – πλάγιων στοιχείων, γραμματοσειρές, αρχιγράμματα, μικρά κεφαλαία, στοίχιση κειμένου, διαστήματα, διαστοιχείωση, κ.ά.

Ποιό είναι «Γραφικό σύστημα»

Το γραφικό σύστημα της Ελληνικής ορίζει τους κανόνες για την ορθογραφία, τη στίξη, τον συλλαβισμό, τη χρήση του ενωτικού, το τελικό -ν, τα διακριτικά μονοτονικού συστήματος, τα κεφαλαία – πεζά, τη γραφική απεικόνιση συντομογραφιών και αριθμών κτλ.

Τι είναι «Φωνολογικό σύστημα»

Η φωνολογία ασχολείται με τα φωνήματα μιας γλώσσας, δηλαδή με τους ήχους που έχουν διακριτική/διαφοροποιητική λειτουργία για το νόημα του γλωσσικού σήματος.

Η φωνολογία ασχολείται ξεχωριστά με την κάθε γλώσσα. Ακόμα και μέσα στην ίδια γλώσσα, αν υπάρχουν περισσότερα στάδια εξέλιξης, όπως συμβαίνει με τα αρχαία και Νέα Ελληνικά, ασχολείται ξεχωριστά. Να σημειωθεί ότι μεταξύ αρχαίας και νέας ελληνικής έχουμε εντελώς άλλο φωνολογικό σύστημα. Αλλιώς προφέρονταν οι φθόγγοι τότε, και αλλιώς τώρα.

Τι είναι «Σολοικισμός και Βαρβαρισμός»

Ο Σολοικισμός εμφανίζεται όταν οι συντακτικές δομές που χρησιμοποιούμε διαφέρουν από αυτές που επιβάλλει η πρότυπη γλώσσα (νόρμα). Συμβαίνουν, δηλαδή αποκλίσεις από τα ορθά συντακτικά σχήματα.

Παράδειγμα σολοικισμού όπου φαίνεται απόκλιση στη σύνταξη:

«Το Προεδρικό Μέγαρο διαρρέει ότι δεν θα υπογραφεί η διάλυση της Βουλής»

Ένα κλασικό δείγμα γραφής των δημοσιογράφων, όπου γίνεται χρήση του αμετάβατου ρήματος ως μεταβατικού.

Ο σολοικισμός διαφέρει από τον βαρβαρισμό, που στην πραγματικότητα “εκτελεί” τη γλώσσα.

Παράδειγμα βαρβαρισμού: «όσον αναφορά”  αντί «όσον αφορά».

Ο «σολοικισμός» προέρχεται από τη λέξη «Σόλοικοι», οι οποίοι ήταν Αθηναίοι άποικοι της πόλης Σόλοι της Κιλικίας οι οποίοι μιλούσαν Ελληνικά με επιδράσεις από άλλες γλώσσες.

Σήμερα, ο χαρακτηρισμός σόλοικος εκφράζει τον λανθασμένο γραπτό ή προφορικό λόγο.

Η έννοια του λάθους

Η επιμέλεια – διόρθωση των κειμένων, αποτελεί δύσκολη εργασία, η οποία βασίζεται στο τρίπτυχο γλώσσα – περιεχόμενο – τεχνικά χαρακτηριστικά (τυπογραφικές συμβάσεις).

Το πρωταρχικό κριτήριο, για να εντοπίσει ο επιμελητής τα σφάλματα, αφορά την ορθή γραφή και χρήση της Ελληνικής, που αποτυπώνεται στο υπό έλεγχο κείμενο. Τα πάντα όσα στα οποία ο επιμελητής θα χρειαστεί να επέμβει, πηγάζουν από τη  σχολική Γραμματική που είναι σε ισχύ σήμερα.

Η έννοια του “λάθους” σε σχέση με τη νόρμα και τις γλωσσικές ποικιλίες

Όπως γνωρίζουμε, σε κάθε γλώσσα υπάρχουν πολλές γλωσσικές ποικιλίες ή διάλεκτοι. Αυτή η μία ποικιλία που επικρατεί, τελικά, λέγεται “γλωσσική νόρμα“. 

Η νόρμα περιγράφεται με κανόνες που διατυπώνονται στις γραμματικές και τα λεξικά, λειτουργεί δε ως γλωσσικό πρότυπο. Η πιστή εφαρμογή του προτύπου βοηθά στην εκμάθηση της γλώσσας, ώστε να υπάρξει ένας κοινός κώδικας επικοινωνίας (προφορικός ή γραπτός) μεταξύ των ανθρώπων μιας χώρας.

Η επίσημη νόρμα είναι αυτή που “επιβάλλεται” και γίνεται κοινό κτήμα στην εκπαίδευση των κατοίκων. Οι γεωγραφικές επιρροές στη δομή της νόρμας έχουν εξαλειφθεί.

Ταυτόχρονα αποτελεί τη γλώσσα της εκπαίδευσης, της εξουσίας και της διοίκησης. Κάθε απόκλιση από αυτή την τυποποιημένη νόρμα λογίζεται ως γλωσσικό σφάλμα από τη σκοπιά της επιμέλειας-διόρθωσης των κειμένων.

Ποιες είναι οι “γλωσσικές ποικιλίες” της Ελληνικής γλώσσας

– Γλωσσική νόρμα (επίσημη Γραμματική της Ελληνικής γλώσσας)

– Διάλεκτος (ποντιακή)

– Διάλεκτος (Κρητική)

– Διάλεκτος (Κυπριακή) κ.ά.

Οι διάλεκτοι απαντούν σε μεγάλη Γεωγραφική έκταση. Έχουν μεγάλο βαθμό απόκλισης από τη νόρμα σε όλα τα επίπεδα (φωνολογία, μορφολογία, σύνταξη, λεξιλόγιο).

– Ιδίωμα (Δωδεκανησιακό)

– Ιδίωμα (Επτανησιακό) κ.ά.

Τα ιδιώματα απαντούν σε μικρότερη Γεωγραφική έκταση. Έχουν μικρό βαθμό απόκλισης από τη νόρμα και συνήθως μόνο στη φωνολογία, μορφολογία και προφορά.

– Κοινωνιόλεκτος των νέων

– Κοινωνιόλεκτος των πολιτικών

– Κοινωνιόλεκτος των σπορ

– Κοινωνιόλεκτος των καλλιτεχνών κ.ά.

Οι πάρα πολλές Κοινωνιόλεκτοι που υπάρχουν προσδιορίζουν την Κοινωνική ταυτότητα των χρηστών. Οι Κοινωνιόλεκτοι καθορίζουν και αντίστοιχα επίπεδα ύφους.

Ποια είναι η “γλωσσική πραγματικότητα”

Η γλωσσική πραγματικότητα μιας γλώσσας είναι πολύπλοκη και χαρακτηρίζεται από ανομοιομορφία και κατά συνέπεια πολυτυπία και πολυμορφία σε όλα τα επίπεδα.

Ο βαθμός κατάκτησης της γλώσσας από τους φυσικούς ομιλητές ποικίλλει ανάλογα με την ηλικία, το μορφωτικό επίπεδο, καθώς και τις κοινωνικές και γεωγραφικές καταβολές τους, με αποτέλεσμα τη δημιουργία γλωσσικών ποικιλιών. Αυτή είναι η δυσκολία και το κρίσιμο σημείο για τον επιμελητή.

Γλωσσικές ποικιλίες σπαρμένες παντού, νόρμα που υφίσταται συνεχείς πιέσεις για αλλαγές, σολοικισμοί που καταδυναστεύουν τα γλωσσικά πεδία της γλώσσας και ένα φωνολογικό σύστημα που παλεύει να ισορροπήσει μεταξύ των αρχαίων και των νέων ελληνικών.

Οι γλωσσικές ποικιλίες, που αποκλίνουν από την προκαθορισμένη νόρμα, με βάση τον χρήστη, ταξινομούνται με κριτήρια γεωγραφικά και κοινωνικά.

Στην περίπτωση (του γεωγραφικού) οι γλωσσικές ποικιλίες δημιουργούν διαλέκτους, οι οποίες απαντούν σε μεγάλη γεωγραφική έκταση και έχουν μεγαλύτερο βαθμό απόκλισης από τη νόρμα, και ιδιώματα, τα οποία είναι μικρότερης γεωγραφικής εμβέλειας και με μικρότερο βαθμό απόκλισης από την κοινή πρότυπη γλώσσα (συνήθως σε φωνολογικό επίπεδο και προφορά).

Σε κάθε γλώσσα εμφανίζονται λεκτικά σχήματα που συχνά αποκλίνουν από τους ισχύοντες γραμματικούς και συντακτικούς κανόνες. Έτσι, αναγνωρίζονται αρχικά ως λάθη στο γλωσσικό μας σύστημα, στο οποίο, ωστόσο, εισάγονται με την πάροδο του χρόνου σχεδόν ανεπαίσθητα. Όμως, ανάλογα με τον βαθμό της χρήσης τους είτε ατονούν και εκπίπτουν είτε επικρατούν και εδραιώνονται μέσα στον χρόνο, καθώς αφομοιώνονται και κατά συνέπεια καθίστανται σωστά.

Έτσι, πολλά από τα γλωσσικά λάθη του παρελθόντος, σήμερα, έχουν ενσωματωθεί ως σωστά. Για παράδειγμα η λέξη “μπίρα” είναι η σωστή, αλλά έχει επικρατήσει στη γλωσσική συνείδηση των Ελλήνων να γράφεται σαν “μπύρα” . Κατά τον ίδιο τρόπο, μέσα από τις λέξεις, φράσεις ή σχήματα που σήμερα εκλαμβάνονται ως λάθη, καθώς δεν έχουν αφομοιωθεί από τη νόρμα, θα προκύψουν αυτά τα οποία στο μέλλον θα θεωρούνται σωστά.

Για παράδειγμα, η φράση «τα τεκταινόμενα», ενώ παλαιότερα δήλωνε όσα συμβαίνουν παρασκηνιακά ως αποτέλεσμα μεθόδευσης, δολοπλοκίας ή μηχανορραφίας, κατέληξε σήμερα να δηλώνει απλώς τα όσα συμβαίνουν· τα δρώμενα, χωρίς αρνητικό σημασιολογικό χρωματισμό (συνηθίζουμε λέμε «σχολιάζω τα πολιτικά τεκταινόμενα»). Αυτό υπαγορεύεται από την ίδια τη δυναμική της γλώσσας.

Τι ωφείλει να κάνει, λοιπόν, ο επιμελητής

Ο επιμελητής-διορθωτής, καλείται να διορθώνει τα γλωσσικά σφάλματα σύμφωνα με το γλωσσικό πρότυπο της εποχής του και να είναι πάντοτε σε εγρήγορση όσον αφορά τις όποιες μεταβολές. Το έργο του γίνεται δύσκολο, διότι νέες λέξεις δημιουργούνται για να καλύψουν τρέχουσες ανάγκες. Πρόκειται για νεολογισμούς οι οποίοι, όσο παραμένουν αθησαύριστοι, φέρνουν τον επιμελητή-διορθωτή σε αμηχανία, καθώς στερούνται εγκυρότητας που θα τους έδινε η ένταξή τους στα λεξικά.

Τέτοιοι νέοι όροι είναι για παράδειγμα η τηλεδίκη η  φοροκλίμακα, η  offshore κ.ά..

Το ποιοι από αυτούς τους όρους θα επικρατήσουν, αν δεν έχουν ήδη επικρατήσει, και θα ενσωματωθούν θα καθοριστεί κυρίως από τη γλωσσική χρήση, από την οποία θα εξαρτηθεί και η ένταξή τους στα λεξικά.

Δεδομένου όμως, ότι η δυνατότητα μόρφωσης ήταν ανέκαθεν συνδεδεμένη με οικονομικά και κοινωνικά δεδομένα, η δυσχερής οικονομική κατάσταση κάποιου και η χαμηλή κοινωνική του θέση απέκλειε τη δυνατότητα κατάκτησης ανώτερου επιπέδου μόρφωσης και επομένως κατάκτησης της γλώσσας.

Η σωστή εκμάθηση και χρήση της νόρμας, τόσο σε προφορική όσο και σε γραπτή μορφή, είναι επιβεβλημένη δεδομένου ότι, ως κοινός κώδικας επικοινωνίας, είναι απαραίτητη για την κοινωνική συνοχή. Με αυτή την προοπτική δεν υπάρχει αμφιβολία ότι τα γλωσσικά σφάλματα πρέπει να διορθώνονται. Με τη συμβολή του επιμελητή διασφαλίζεται ότι η παραγωγή γραπτού λόγου ακολουθεί τους κανόνες και τις ρυθμίσεις που διατρέχουν το γλωσσικό μας σύστημα σε όλα τα επίπεδα.

 

Συμπερασματικά, είναι καλό να γνωρίζουμε έστω και κατ’ ελάχιστο τη θεωρία για τα γλωσσικά πεδία της γλώσσας, για το φωνολογικό και τον τρόπο σχηματισμού στη νόρμα της γλώσσας, όπως επίσης και για τις γλωσσικές ποικιλίες που εμφανίζονται σε κάθε ζωντανή γώσσα.

Αν θέλετε περισσότερες πληροφορίες επιλέξτε τον σύνδεσμο που ακολουθεί πιο κάτω.

---

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:

«Η στίξη στη γραπτή επικοινωνία» – Άρης Γιαβρής – έκδοση 2005

«Υπογλώσσια» – Ανδρέας Παππάς – έκδοση 2004

«Εγχειρίδιο της ορθής γραφής» – Δ. Ν. Μαρωνίτης – έκδοση 2013

Γραμματική Νέας Ελληνικής Γλώσσας – Παπαθανασίου Ιωάννης

Ε.Κ.Π.Α. – Σεμινάριο για την «Επιμέλεια κειμένων»

“Το λέμε σωστά; Το γράφουμε σωστά;” – Ίνα Αναγνωστοπούλου, Λία Μπουσούνη  – έκδοση 2013

---

επιστροφή στη γονική σελίδα περί “Επιμέλειας κειμένων”

---