Home » Blog » Επιμέλεια κειμένων » Επιμέλεια και διόρθωση κειμένων (άρθρο 3)

επιστροφή στη γονική σελίδα περί “Επιμέλειας κειμένων”

---

Γλωσσικός μηχανισμός, παρετυμολογία, γλωσσικά πεδία, έργο του επιμελητή

Ο γλωσσικός μηχανισμός, η λαϊκή ετυμολογία , το Φωνολογικό  και γραφικό σύστημα, οι βασικές αρχές για την επιμέλεια κειμένου, εξετάζονται στο παρόν άρθρο.

Γλωσσικοί μηχανισμοί παραγωγής σφαλμάτων

Οι κύριοι μηχανισμοί που οδηγούν στην παραγωγή γλωσσικών σφαλμάτων είναι:

• η αναλογία,
• η ενίσχυση και
• η παρετυμολογία ή λαϊκή ετυμολογία

Τι σημαίνει “αναλογία” του Γλωσσικού μηχανισμού

Στην περίπτωση της αναλογίας κάποιο στοιχείο της γλώσσας διαμορφώνεται,  επηρεάζεται από ισχυρότερα σχήματα που προϋπάρχουν σε αυτήν.

Για παράδειγμα, στο μορφολογικό επίπεδο απαντά συχνά το φαινόμενο να ταυτίζεται εσφαλμένα ο τύπος της προστακτικής με την οριστική αορίστου:

ενεστώτας (σωστό):

αντιγράφω – διαγράφω – υπογράφω – παραγγέλλω – επιλέγω

αόριστος:

αντέγραψα – διέγραψα – υπέγραψα – παρήγγειλα – επέλεξα

Προστακτική: αντίγραψε – διάγραψε – υπόγραψε – παράγγειλε – επίλεξε

 

Επίσης, στην ορθογραφία της προστακτικής σε τύπους όπως:

τηλεφωνείστε, αντί τoυ ορθού τηλεφωνήστε

αποκτείστε αντί του ορθού αποκτήστε

 

Επίσης, ο σχηματισμός του θηλυκού των επιθέτων:

προνομιούχα αντί προνομιούχος,

αριστούχα αντί αριστούχος,

ενεργή αντί ενεργός

 

Αλλά και στο ρηματικό κλιτικό σύστημα απαντούν οι τύποι:

ωρίμανση αντί του σωστού ωρίμαση,

αποτανθώ αντί του σωστού αποταθώ.

 

Το φαινόμενο απαντά και στα ουσιαστικά:

Οκτώμβριος αντί του σωστού Οκτώβριος,

χειρούργος αντί του σωστού χειρουργός.

 

Η εσφαλμένη απόδοση:

ως αναφορά αντί του σωστού όσον αφορά αποτελεί ένα ακόμη παράδειγμα,

όπως και τα εσφαλμένα συντακτικά σχήματα

μετά Χριστού αντί του σωστού μετά Χριστόν,

μετά μεσημβρίας αντί του σωστού μετά μεσημβρίαν,

εκ του μακρόθεν αντί του σωστού μακρόθεν,

από ανέκαθεν και από πάντα κατ’ επίδρασιν του από παλιά ή άλλων παρόμοιων φράσεων, όπου η πρόθεση από, με την οποία δηλώνεται η αφετηρία ή προέλευση (τοπική ή χρονική), προστίθεται πλεοναστικά δεδομένου ότι η κατάληξη –θεν δηλώνει επίσης την προέλευση.

Στην κατηγορία του σφάλματος ένεκα της αναλογίας ανήκει και ο εσφαλμένος σχηματισμός

ξαναεπαναλαμβάνω αντί επαναλαμβάνω.

Τι σημαίνει “ενίσχυση” του Γλωσσικού μηχανισμού

Στην περίπτωση της ενίσχυσης, λέξεις προστίθενται πλεονασματικά με σκοπό την επίτευξη ιδιαίτερης έμφασης.

Χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν οι φράσεις πιο ανώτερος, πιο καλύτερος αλλά και ο σχηματισμός καλυτερότερος (!).

Τέτοιοι σχηματισμοί απαντούν συχνά στη γλώσσα της διαφήμισης, καθώς μέσω της ενίσχυσης δίνεται έμφαση στο μήνυμα το οποίο εκφράζεται μέσα από ένα σύντομο φραστικό σύνολο –π.χ. Ο καλυτερότερος δάσκαλος!

Γίνεται φανερό ότι στη διαφήμιση δεν μπορεί (και μάλλον δεν πρέπει) να εφαρμοστεί ο γλωσσικός μηχανισμός ούτε να τηρηθούν οι αρχές από το φωνολογικό σύστημα, δηλαδή, επιτρέπονται παρεκτροπές όσον αφορά την επιμέλεια του διαφημιστικού κειμένου.

Tι σημαίνει “παρετυμολογία” ή “λαϊκή ετυμολογία”

Στο φαινόμενο της παρετυμολογίας οφείλονται λάθη στο λεξιλογικό επίπεδο εξαιτίας των οποίων διαστρεβλώνεται και η σημασία των λέξεων.

Και αυτό, διότι στην προσπάθεια να εξηγηθεί η προέλευση μιας λέξης ή φράσης επιχειρείται εσφαλμένη ετυμολογία της, σύμφωνα με την προσωπική αντίληψη κάποιου με βάση λέξεις ομόηχες οι οποίες συγχέονται σημασιολογικά.

Για παράδειγμα, η λέξη αποθανατίζω χρησιμοποιείται εσφαλμένα αντί του ορθού απαθανατίζω λόγω του ότι η πρόθεση από δηλώνει απομάκρυνση, επομένως αποθανατίζω < από + θάνατος + -ίζω = απομακρύνω τον θάνατο, αντί του ορθού από + αθάνατος + -ίζω = κάνω κάτι αθάνατο, όπου το από έχει επιτατική σημασία.

Σε παρετυμολογική συσχέτιση οφείλεται και η εσφαλμένη ορθογραφία των λέξεων βρώμα, βρωμιά, βρώμικος αντί της ορθής γραφής (βρόμα κτλ.) κατ’ επίδρασιν της φράσης «σκωλήκων βρώμα και δυσωδία» από τη νεκρώσιμη ακολουθία, όπου η λέξη βρώμα σημαίνει «φάγωμα, βρώση».

Επίσης, η εσφαλμένη γραφή πυλωτή αντί του ορθού πιλοτή οφείλεται σε παρετυμολογική συσχέτιση με τη λέξη πύλη ενώ προέρχεται από το γαλλ. pilotis (< pile «στύλος, κολόνα» < λατ. pila).

Ένας ικανός αριθμός από τα σφάλματα που παρεισφρέουν στον λόγο προέρχεται από τη χρήση της γλώσσας καθ’ εαυτήν. Στοιχεία του προφορικού λόγου, συχνά, παραβιάζουν τις συμβάσεις του γραπτού, με αποτέλεσμα την ανάμειξη διαφόρων επιπέδων ύφους.

Για παράδειγμα, η χρήση λαϊκού λεξιλογίου και χαμηλού ύφους σε επιστημονικό κείμενο αποτελεί μια τέτοια περίπτωση.

Επίσης, ιδιαίτερα σημαντική είναι η παράμετρος της εμπλοκής κοινωνικών παραγόντων στην παραγωγή προφορικού λόγου και κατ’ επέκτασιν γραπτού. Στην προσπάθεια κατάκτησης εκλεπτυσμένου, επίσημου λεξιλογίου επιλέγονται συχνά λόγιοι τύποι οι οποίοι δεν ευσταθούν, δεν ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα. Το φαινόμενο ονομάζεται «υπερδιόρθωση».

Παραδείγματα υπερδιόρθωσης αποτελούν αρχαϊστικοί γραμματικοί τύποι (ετίθετο, υφίστατο) και λέξεις, νεοαρχαϊσμοί (θεωρείτο), συντάξεις ρημάτων με γενική αντί αιτιατικής όπως τα διαφεύγω, μετέρχομαι (π.χ. διαφεύγω της προσοχής, μετέρχομαι αθέμιτων μέσων κτλ.).

Γλωσσικά πεδία εντοπισμού σφαλμάτων

Τα γλωσσικά πεδία όπου εντοπίζονται τα ποικίλα σφάλματα είναι τα:

• φωνολογικό και γραφικό σύστημα,
• η μορφολογία,
• η σύνταξη,
• το λεξιλόγιο και
• η σημασία

 Σφάλματα στο “Φωνολογικό” και “γραφικό σύστημα”

Αναλυτικά, τα λάθη που εντοπίζονται στο φωνολογικό και γραφικό σύστημα της Ελληνικής αφορούν κυρίως:

• την ορθογραφία,
• τη στίξη,
• τα διακριτικά του μονοτονικού συστήματος (τόνος, διαλυτικά) και τα επιμέρους φωνολογικά φαινόμενα που επηρεάζουν τη θέση του τόνου,
• τον συλλαβισμό,
• τη χρήση του τελικού (ν),
• τη χρήση του ενωτικού,
• τη χρήση κεφαλαίων – πεζών χαρακτήρων,
• τη γραφική απεικόνιση συντομογραφιών και αριθμών.

Σφάλματα στη “μορφολογία”

Όσον αφορά τη μορφολογία, τα λάθη εντοπίζονται κυρίως:

(α) στους μηχανισμούς του ονοματικού και (β) στη χρήση λόγιων τύπων και εκφράσεων.

Σφάλματα στη σύνταξη

Ως προς τη σύνταξη, αποκλίνοντα συντακτικά σχήματα του προφορικού λόγου συχνά παρεισφρέουν στον γραπτό, με αποτέλεσμα την ύπαρξη εσφαλμένων συντακτικών δομών (σολοικισμοί).

Π.χ.

«Δημοσιογραφικοί κύκλοι διέρρευσαν την πληροφορία» αντί «Δημοσιογραφικοί κύκλοι άφησαν την πληροφορία να διαρρεύσει».

«Τα προβλήματα της επιχείρησης διαχειρίζονται από τον διευθυντή» αντί «Τα προβλήματα της επιχείρησης αποτελούν αντικείμενο διαχείρισης από τον διευθυντή» ή «Τα προβλήματα της επιχείρησης διαχειρίζεται ο διευθυντής»

 Σφάλματα στη “σημασία”

Τέλος, στο σημασιολογικό επίπεδο τα λάθη αφορούν την εσφαλμένη εννοιολογική ταύτιση λέξεων.

αυτοκινητικός – αυτοκινητιστικός,

μετεγγραφή – μεταγραφή,

σεισμογόνος – σεισμογενής

“εννοιολογική σύγχυση” κατά τη χρήση τους

αδιακρίτως – αδιάκριτα,

αμέσως – άμεσα,

απλώς – απλά,

ευάριθμος – πολυάριθμος,

ιδιαιτέρως – ιδιαίτερα,

πρώην – τέως,

σορός – σωρός κτλ.)

Ποιος ο ρόλος του επιμελητή-διορθωτή

• ο κυρίως ρόλος του επιμελητή-διορθωτή κατά τη γλωσσική – τυπογραφική επεξεργασία του κειμένου, είναι να καθορίσει τα κριτήρια διεκπεραίωσης της επιμέλειας – διόρθωσης, και
• να εφαρμόσει τις βασικές αρχές και τον κώδικα δεοντολογίας της επιμέλειας – διόρθωσης.
• για να φέρει εις πέρας την όσο γίνεται καλύτερη “επιμέλεια κειμένου” οφείλει να κατέχει τις βασικές γνώσεις αυτού που λέγεται “γλωσσικός μηχανισμός”, καθώς και τις αρχές για το ” φωνολογικό σύστημα” που επικρατεί στη γλώσσα

Είδη επιμέλειας (κειμενικά είδη)

Τα κυριότερα είδη επιμέλειας είναι τα ακόλουθα:

• γλωσσική επιμέλεια,
• φιλολογική επιμέλεια, (αφορά φιλολογικά κυρίως κείμενα)
• επιστημονική επιμέλεια, (αφορά κυρίως τεχνικά θέματα ειδικότητας)
• επιμέλεια έκδοσης ή τυπογραφική επιμέλεια, (αφορά όλες τις εκδόσεις)

Βασικές αρχές επιμέλειας – διόρθωσης / Ορισμός Κώδικα δεοντολογίας

Ο γλωσσικός μηχανισμός και το φωνολογικό σύστημα είναι αυτά που οδηγούν σε μια επιτυχημένη  επιμέλεια του κειμένου, προς όφελος, βασικά, του αναγνώστη που θα πάρει στα χέρια του μια καλή εκτύπωση.

Βασική αρχή της επιμέλειας – διόρθωσης κειμένων είναι ο σεβασμός στο ύφος του συντάκτη. Αυτό συνεπάγεται ότι ο επιμελητής – διορθωτής δεν υιοθετεί τον ρόλο του συγγραφέα ούτε λειτουργεί ως υποκατάστατο του δημιουργού ή του μεταφραστή. Δεν είναι ο παραγωγός του κειμένου. Είναι αυτός που  συμβάλλει στη γλωσσική εξομάλυνση και τυπογραφική φροντίδα του έργου, χωρίς τάση για αυτοσχεδιασμό, δογματισμό ή διάθεση επιβολής των προτάσεών του.

Αντιθέτως, σε καμία περίπτωση δεν επεμβαίνει αυθαίρετα στο κείμενο αν δεν είναι απολύτως βέβαιος ότι η επιλογή του είναι η σωστή. Έχοντας επίγνωση του υποβοηθητικού ρόλου και της ευθύνης του -καθώς το δικό του λάθος χρεώνεται σε κάποιον άλλον– ο επιμελητής-διορθωτής εργάζεται για τον μελλοντικό αναγνώστη.

Συμπερασματικά

Μέχρι τώρα εξετάστηκαν:

• η έννοια του «λάθους» κατά την επιμέλεια και  διόρθωση των κειμένων είναι συνισταμένη πολλών παραγόντων (γλωσσικών, γεωγραφικών, κοινωνικών) και γλωσσικών μηχανισμών. Αυτούς τους παράγοντες  ο επιμελητής-διορθωτής οφείλει να γνωρίζει με σκοπό την αποτελεσματική προσπέλαση των υπό έκδοση κειμένων.
• τα γλωσσικά και τυπογραφικά επίπεδα εντοπισμού σφαλμάτων αποτελούν το πεδίο εργασίας του επιμελητή-διορθωτή.
• η γλωσσική επιμέλεια κειμένου, όπως και τα υπόλοιπα είδη επιμέλειας, διαφέρει από την τυπογραφική διόρθωση. Και μάλιστα σε βαθμό που συνιστά διαφορετικό αντικείμενο απασχόλησης (επιμελητής εκδόσεων – διορθωτής κειμένων).
• η επιμέλεια και η διόρθωση των κειμένων επιτελείται με βάση ορισμένες αρχές, (γλωσσικές και τυπογραφικές), με γνώμονα συγκεκριμένα μεθοδολογικά εργαλεία, όπως έγκυρες γραμματικές και λεξικά, καθώς και πάγιες τυπογραφικές συμβάσεις.
• ο επιμελητής-διορθωτής δεν αυθαιρετεί εις βάρος του υπό έκδοση έργουκαι του δημιουργού του, αλλά ακολουθεί πιστά ορισμένη μεθοδολογία και κώδικα, με σκοπό την αρτιότητα του κειμένου και την αρμονική συνεργασία με τον δημιουργό του.

---

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:

«Η στίξη στη γραπτή επικοινωνία» – Άρης Γιαβρής – έκδοση 2005

«Υπογλώσσια» – Ανδρέας Παππάς – έκδοση 2004

«Εγχειρίδιο της ορθής γραφής» – Δ. Ν. Μαρωνίτης – έκδοση 2013

Γραμματική Νέας Ελληνικής Γλώσσας – Παπαθανασίου Ιωάννης

Ε.Κ.Π.Α. – Σεμινάριο για την «Επιμέλεια κειμένων»

“Το λέμε σωστά; Το γράφουμε σωστά;” – Ίνα Αναγνωστοπούλου, Λία Μπουσούνη  – έκδοση 2013

---

επιστροφή στη γονική σελίδα περί “Επιμέλειας κειμένων”

---