Home » Blog » Επιμέλεια κειμένων » Επιμέλεια κειμένων – (άρθρο 0)

επιστροφή στη γονική σελίδα περί “Επιμέλειας κειμένων”

---

Επιμέλεια κειμένων και ορισμοί γλώσσας

Η Επιμέλεια κειμένων και οι ορισμοί γλώσσας είναι οι έννοιες που παρουσιάζονται σε αυτό το άρθρο.

Τι είναι τα “επίπεδα της γλώσσας” (ορισμός)

Τα επίπεδα γλώσσας αφορούν τη φωνολογία, μορφολογία, σύνταξη και το λεξιλόγιο.

Τι είναι το “Γλωσσικό σύστημα” (ορισμός)

Το Γλωσσικό σύστημα περιλαμβάνει την ορθογραφία, τη στίξη, τον συλλαβισμό και τους τόνους.

Τι θεωρούμε σαν “Λάθος” (ορισμός)

Θεωρείται κάθε ορθογραφική, γραμματική, συντακτική, σημασιολογική, εκφραστική ή τυπογραφική απόκλιση σε σχέση με ό,τι θεωρείται γλωσσικά ή τυπογραφικά ορθό ή αποδεκτό.

“Γλωσσικά πεδία” (ορισμός)

Σαν γλωσσικά πεδία της γλώσσας θα θεωρήσουμε:

(α) το φωνολογικό και γραφικό σύστημα της Ελληνικής,

(β) τη μορφολογία (πολυτυπία ονοματικού και ρηματικού κλιτικού συστήματος),

(γ) τη σύνταξη (σολοικισμοί, αποκλίσεις από ορθά συντακτικά σχήματα),

(δ) το λεξιλόγιο και

(ε) τη σημασία της λέξης (σύγχυση ή εσφαλμένη ταύτιση εννοιών).

“Τυπογραφικά πεδία” (ορισμός)

Σαν τυπογραφικά πεδία θα θεωρήσουμε:

(α) τα ίδια τα τυπογραφικά «στοιχεία», δηλαδή τα γράμματα της λέξης (απουσία ή επανάληψη γράμματος, λέξης ή ολόκληρης αράδας, αναγραμματισμός κτλ.),

(β) τις τυπογραφικές συμβάσεις, όπως χρήση όρθιων – πλάγιων στοιχείων, γραμματοσειρές, αρχιγράμματα, μικρά κεφαλαία, στοίχιση κειμένου, διαστήματα, διαστοιχείωση, κ.ά.

Τι είναι “Γραφικό σύστημα” (ορισμός)

Το γραφικό σύστημα της Ελληνικής ορίζει τους κανόνες για την ορθογραφία, τη στίξη, τον συλλαβισμό, τη χρήση του ενωτικού, το τελικό -ν, τα διακριτικά μονοτονικού συστήματος, κεφαλαία – πεζά, τη γραφική απεικόνιση συντομογραφιών και αριθμών κτλ.

Τι είναι “Φωνολογικό σύστημα” (ορισμός)

Η φωνολογία ασχολείται με τα φωνήματα μιας γλώσσας, δηλαδή με τους ήχους που έχουν διακριτική/διαφοροποιητική λειτουργία για το νόημα του γλωσσικού σήματος.

Η φωνολογία έχει, συνήθως, ως αντικείμενο κάθε μια γλώσσα ξεχωριστά ή ακόμα και ένα στάδιο μιας συγκεκριμένης γλώσσας.

Για παράδειγμα, υπάρχει άλλο φωνολογικό σύστημα για τα Αρχαία και άλλο για τα Νέα Ελληνικά.

Τα αρχαία ελληνικά, για παράδειγμα, είχαν άλλο φώνημα για τα μακρά και βραχέα φωνήεντα, ενώ η νεοελληνική όχι.

Στα αρχαία ελληνικά υπήρχε διαφορετική άρθρωση για τα διπλά σύμφωνα μιας λέξης, ενώ στα νέα ελληνικά όχι.

Τι είναι “Σολοικισμός” και “Βαρβαρισμός”» (ορισμός)

Σολοικισμός είναι η χρήση συντακτικών δομών που διαφοροποιούνται από την πρότυπη γλώσσα (νόρμα) . Είναι δηλαδή, οι αποκλίσεις από τα ορθά συντακτικά σχήματα.

Δεδομένο είναι ότι η γλώσσα εξελίσσεται μέσα από τη διάδοση και την επικράτηση δομών που αρχικά θεωρούνταν λανθασμένες.

Παράδειγμα σολοικισμού όπου φαίνεται απόκλιση στη σύνταξη:

«Το Προεδρικό Μέγαρο διαρρέει ότι δεν θα υπογραφεί η διάλυση της Βουλής»

(γίνεται χρήση του αμετάβατου ρήματος ως μεταβατικού).

Ο σολοικισμός διαφέρει από τον βαρβαρισμό, που στην πραγματικότητα «εκτελεί» και κακοποιεί τη γλώσσα.

Παράδειγμα βαρβαρισμού: «αρεοπλάνο», «επιτίθομαι» αντί «επιτίθεμαι».

Σαν ιστορικό στοιχείο αναφέρεται, ότι ο «σολοικισμός» προέρχεται από τη λέξη «Σόλοικοι», οι οποίοι ήταν Αθηναίοι άποικοι της πόλης Σόλοι της Κιλικίας και μιλούσαν Ελληνικά με επιδράσεις από άλλες γλώσσες.

Ο χαρακτηρισμός σόλοικος εκφράζει τον λανθασμένο γραπτό ή προφορικό λόγο, αλλά θα μπορούσαμε να πούμε ότι επεκτείνεται στον απρεπή ή ανάρμοστο λόγο.

Τι είναι “αμετάβατο και τι μεταβατικό ρήμα” (ορισμός)

Αμετάβατο ρήμα σε μια πρόταση, είναι αυτό που η ενέργεια του υποκειμένου της πρότασης δεν επηρεάζει άλλη λέξη, και επομένως αυτό το ρήμα δεν παίρνει αντικείμενο.

Για παράδειγμα…

«Η Μαρία χαμογέλασε»

Η ενέργεια που έκανε το υποκείμενο δεν πήγε πουθενά έξω από το πρόσωπό της.

Άλλα αμετάβατα ρήματα: τρέχω, πηγαίνω, εργάζομαι κ.ά.

Αντιθέτως, το μεταβατικό ρήμα παίρνει αντικείμενο και το ρήμα δείχνει ενέργεια που μεταβιβάζεται σε κάποιον. Για παράδειγμα: “Ο Νίκος έδειρε  τη Μαρία“.

Τι ορίζεται σαν “Σημασία των εννοιών” (ορισμός)

Είναι η σύγχυση ή εσφαλμένη ταύτιση εννοιών.

Για παράδειγμα: οι λέξεις «τέως» και «πρώην».

Η λέξη πρώην δηλώνει ιδιότητα την οποία είχε κάποιος παλαιότερα, αλλά δεν την έχει πια, π.χ. «Πρώην βουλευτής / υπουργός /πρωθυπουργός / πρόεδρος».

Η λέξη τέως αναφέρεται σε ιδιότητα την οποία είχε κάποιος μέχρι πρόσφατα πριν από κάποιον άλλον, π.χ. «Ο τέως Πρόεδρος της Δημοκρατίας», σημαίνει «ο τελευταίος, ο μέχρι χθες».

Τι είναι η «Απόκλιση από τα ορθά συντακτικά σχήματα» (ορισμός)

Απόκλιση είναι το «λάθος» που αναφέρεται σε μια ορθογραφική, γραμματική, συντακτική, σημασιολογική, εκφραστική ή τυπογραφική απόκλιση, σε σχέση με ό,τι θεωρείται γλωσσικά ή τυπογραφικά ορθό ή αποδεκτό από την επίσημη νόρμα.

Τι είναι “πολυμορφία” (ορισμός)

Για να καταλάβουμε καλύτερα τι σημαίνει ο όρος πολυμορφία, ας φανταστούμε ότι ένας επιμελητής παίρνει κείμενα από δέκα διαφορετικούς συντάκτες. Ο κάθε συντάκτης έχει το δικό του στιλ ορθογραφίας –ανάλογα με την εκπαίδευση ενός εκάστου. Έτσι ο επιμελητής έχει μπροστά του μια ποικιλία κειμένων με διαφορετικά ορθογραφικά συστήματα. Πρέπει να επέμβει έτσι, ώστε, τελικά, να αποκτήσουν όλα μια ορθογραφική ομοιομορφία.

Τι είναι “ιδιόλεκτος” (ορισμός)

Οι φυσικοί ομιλητές μιας γλώσσας γνωρίζουν και χρησιμοποιούν τα στοιχεία εκείνα που την καθιστούν κοινό κτήμα (νόρμα). Όμως κάθε ομιλητής έχει διαφορετική συμπεριφορά απέναντι στα στοιχεία που απαρτίζουν τα επίπεδα γλωσσικής ανάλυσης (φωνολογία, μορφολογία, σύνταξη, λεξιλόγιο). Η διαφοροποίηση, ως προς τα κοινά στοιχεία της γλώσσας, συνιστά την ιδιόλεκτο κάθε ομιλητή. Τον δικό του ξεχωριστό τρόπο γλωσσικής έκφρασης (παραγωγή λόγου, προφορικού και γραπτού).

Τι είναι η “κοινωνιόλεκτος” (ορισμός)

Στη περίπτωση του κοινωνικού οι γλωσσικές ποικιλίες συνιστούν κοινωνιολέκτους.  (Για παράδειγμα: γλώσσα των νέων, «ειδικές γλώσσες» των επαγγελματιών, των πολιτικών, του ποδοσφαίρου κτλ.)

Τι ορίζεται σαν “επίπεδο ύφους” (ορισμός)

Οι γλωσσικές ποικιλίες προσδιορίζουν την κοινωνική ταυτότητα του χρήστη.  Eπιδρούν ταυτόχρονα στη διαμόρφωση των επιπέδων ύφους σε κάθε επικοινωνιακή περίσταση. Επομένως, οι γλωσσικές ποικιλίες με βάση τη χρήση συνιστούν τα επίπεδα ύφους –που θα εξεταστούν αργότερα.

Τι είναι “αθησαύριστη λέξη” (ορισμός)

Αθησαύριστη λέγεται η λέξη που απουσιάζει από τα έγκυρα λεξικά της Ελληνικής.

Τι είναι “νεολογισμός” (ορισμός)

Οι νεολογισμοί προέρχονται από τρεις πηγές:

α) Από το γενικό λεξιλόγιο

Σε αυτές τις περιπτώσεις μια λέξη που ήδη υπάρχει στο λεξιλόγιο, αποκτά νέα σημασία κατά τη χρήση της σε ένα συγκεκριμένο τομέα της ανθρώπινης δραστηριότητας.

π.χ. η λέξη ποντίκι απέκτησε και άλλη σημασία, από αυτή του τρωκτικού, με την έλευση του υπολογιστή στην Ελλάδα. Πλέον είναι και εξάρτημα του υπολογιστή.

Η λέξη φανταστικός με τη σημασία υπέροχος, ενώ η παλιότερη σημασία της είναι υποθετικός, δημιουργημένος από τη φαντασία.

β) Από τα ειδικά λεξιλόγια

Δηλαδή, τα λεξιλόγια των επιστημών και της τεχνολογίας, στα οποία υπάρχει αυξημένη ανάγκη για νέες λέξεις λόγω της επιστημονικής και τεχνολογικής εξέλιξης. Οι επιστήμονες (και οι τεχνικοί) βρίσκονται διαρκώς στην ανάγκη να δημιουργούν νέες λέξεις που δεν υπήρχαν πριν.

π.χ. η λέξη “υδρογονάνθρακας”, η οποία προέρχεται από το ειδικό λεξιλόγιο της χημείας και σημαίνει «οργανική ένωση άνθρακα και υδρογόνου», επεκτείνεται στο γενικό λεξιλόγιο δηλώνοντας συνήθως τους ορυκτούς υδρογονάνθρακες.

γ) Από ξένες γλώσσες

Αυτές δανείζουν λέξεις στη νέα ελληνική. Σε αυτές τις περιπτώσεις λέξεις προερχόμενες από την ξένη γλώσσα έρχονται να φωλιάσουν στη νέα ελληνική.

π.χ. Οι λέξεις κόρνερ από την αγγλική και από το λεξιλόγιο του ποδοσφαίρου, μπετόν αρμέ από τη γαλλική και από το λεξιλόγιο της οικοδομικής μηχανικής. Σε αυτές τις περιπτώσεις οι λέξεις έχουν εισαχθεί με τη μορφή και τη σημασία που είχαν και στην ξένη γλώσσα.

Άλλες φορές, όμως, οι νεολογισμοί ενώ έρχονται από τις ξένες γλώσσες,  ταυτόχρονα υφίστανται και μετάφραση στην ελληνική, οπότε τους χαρακτηρίζουμε μεταφραστικά δάνεια π.χ. η λέξη υπολογιστής αποδίδει τον αγγλικό όρο computer, η λέξη συμπλέκτης τον γαλλικό όρο embrayage, ο οποίος αρχικά είχε εισέλθει χωρίς να μεταφραστεί και χρησιμοποιείται ακόμη ως αμπραγιάζ. Μεταξύ των λέξεων «αμπραγιάζ» και «συμπλέκτης» υπάρχει, ακόμα και σήμερα, μια μάχη επικράτησης που δεν ξέρουμε τελικά ποια από τις δύο θα επικρατήσει. Προς το παρόν χρησιμοποιούνται εξ΄ ίσου και οι δύο.

 

Σε αυτό, λοιπόν, το άρθρο εξετάζουμε πώς επηρεάζεται η επιμέλεια των κειμένων και πώς επιδρούν οι ορισμοί της γλώσσας. Περισσότερα άρθρα για την επιμέλεια μπορείτε να διαβάστε στον σύνδεσμο που ακολουθεί πιο κάτω.

 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:

«Η στίξη στη γραπτή επικοινωνία» – Άρης Γιαβρής – έκδοση 2005

«Υπογλώσσια» – Ανδρέας Παππάς – έκδοση 2004

«Εγχειρίδιο της ορθής γραφής» – Δ. Ν. Μαρωνίτης – έκδοση 2013

Γραμματική Νέας Ελληνικής Γλώσσας – Παπαθανασίου Ιωάννης

Ε.Κ.Π.Α. – Σεμινάριο για την «Επιμέλεια κειμένων»

“Το λέμε σωστά; Το γράφουμε σωστά;” – Ίνα Αναγνωστοπούλου, Λία Μπουσούνη  – έκδοση 2013

---

επιστροφή στη γονική σελίδα περί “Επιμέλειας κειμένων”

---