Home » Blog » Επιμέλεια κειμένων »
επιστροφή στη γονική σελίδα περί “Επιμέλειας κειμένων”
Οι μετοχές και το κόμμα στην επιμέλεια κειμένων
Η χρήση του κόμματος με τις Μετοχές είναι το θέμα αυτού του άρθρου.
Τονισμός μετοχικών προτάσεων (–οντας) και (–ώντας)
ρήμα ⇒ κλαίγω // μετοχή ⇒ κλαίγοντας [το (ο) δεν τονίζεται και γράφεται με (ο)]
ρήμα ⇒ γελώ // μετοχή ⇒ γελώντας [το (ω) τονίζεται και γράφεται με (ω)]
Οι μετοχές σε (–οντας) και (–ώντας), λογίζονται σαν επιρρηματικοί προσδιορισμοί. Η συγκεκριμένη μετοχική πρόταση θεωρείται ΔΠ.
Κριτήρια για την τοποθέτηση κόμματος
Θα δεχτούμε κάποια κριτήρια που, βασικά, διέπουν τις μετοχές και τη χρήση του κόμματος σε αυτές.
όπου ΚΠ = Κύρια Πρόταση
όπου ΔΠ = Δευτερεύουσα Πρόταση. Στα παραδείγματα με μπλέ χαρακτήρες.
Η μετοχική πρόταση (ΔΠ) παίρνει κόμμα (,) όταν η μετοχή:
- επεξηγεί την ΚΠ
- δείχνει αποτέλεσμα που οφείλεται στη δράση του ρήματος της ΚΠ
- ακολουθείται από άλλες επιρρηματικές φράσεις
- μετέχει σε μεγάλη πρόταση
- συνδέεται με την ΚΠ χαλαρά
- μετέχει σε επιρρηματική ΔΠ (χρονική, αιτιολογική, υποθετική, εναντιωματική) και ταυτόχρονα αυτή η ΔΠ συνδέεται χαλαρά με την ΚΠ
Αντίθετα, η μετοχική πρόταση ΔΕΝ παίρνει κόμμα (,) όταν η μετοχή:
11. δείχνει ότι εξελίσσεται ταυτόχρονα με την ΚΠ
12. μετέχει σε μικρής έκτασης πρόταση
13. συνδέεται στενά με την ΚΠ
14. είναι η τροπική (έχει σχεδόν πάντα στενή σχέση με το νόημα του ρήματος)
15. είναι χρονική ή αιτιολογική (και συνδέεται στενά με την ΚΠ)
Παράδειγμα 1:
“Ανοίξτε το χρηματοκιβώτιο σύμφωνα με τις οδηγίες μας, περιστρέφοντας και ταυτόχρονα πιέζοντας τη ρόδα που βρίσκεται μπροστά του“.
Οι μετοχές “περιστρέφοντας” και “πιέζοντας ” ανήκουν σε ΔΠ και είναι η επεξήγηση που προκύπτει μετά την οδηγία που δίνει η ΚΠ – Εφαρμόζεται το κριτήριο (1)
“Δεν είναι δυνατό να τους ξεγελάει έτσι μια ζωή, παίζοντας και γελώντας με τους ψηφοφόρους“.
Οι μετοχές (παίζοντας, γελώντας) είναι επεξήγηση για τον τρόπο που τους ξεγελάει – Εφαρμόζεται το κριτήριο (1)
Παράδειγμα 2:
“Απάντησε στο κάλεσμα του Λόρδου πολύ ευγενικά, στέλνοντας μια ευχαριστήρια κάρτα“.
Η μετοχή “στέλνοντας” ανήκει σε ΔΠ και είναι το αποτέλεσμα που προέκυψε μετά την πρόσκληση στην ΚΠ – Εφαρμόζεται το κριτήριο (2)
“Με τέτοιο τρόπο κυβερνούν οι πολιτικοί, διαιρώντας τους ψηφοφόρους“.
Η μετοχή (διαιρώντας) δείχνει το αποτέλεσμα της ΚΠ – Εφαρμόζεται το κριτήριο (2)
Παράδειγμα 4:
“Κρατώντας ανθισμένα αγριολούλουδα και τριαντάφυλλα στην αγκαλιά της, μπήκε μέσα όλο χαρά”.
Κρίνουμε ότι η πρόταση είναι μεγάλη και εφαρμόζουμε το κριτήριο (4).
Αλλά, μπορούμε να αποδώσουμε στην πρόταση και επεξήγηση. Κρίνουμε, λοιπόν, ότι η ΔΠ επεξηγεί τον τρόπο που αυτή μπαίνει μέσα γελαστή – Εφαρμόζεται το κριτήριο (1)
Παράδειγμα 6:
“Τρώγοντας αργά, απολαμβάνεις τη γεύση”.
Η ΔΠ προηγείται της ΚΠ. Η πρόταση κρίνεται σαν χρονική, με το σκεπτικό ότι θα μπορούσε στη θέση της μετοχής να μπει το (όταν τρώμε).
Κατά συνέπεια είναι δευτερεύουσα χρονική πρόταση – Εφαρμόζεται το κριτήριο (6)
Κρίνουμε, επίσης, ότι η σχέση της ΚΠ και της ΔΠ είναι χαλαρή – Εφαρμόζεται το κριτήριο (5)
“Νομίζοντας ότι είχες σχολάσει, άνοιξα την πόρτα του γραφείου”.
Η ΔΠ προηγείται της ΚΠ. Η πρόταση κρίνεται σαν αιτιολογική, με το σκεπτικό ότι θα μπορούσε στη θέση της μετοχής να μπει το (επειδή νόμιζα).
Κατά συνέπεια είναι δευτερεύουσα αιτιολογική πρόταση -Εφαρμόζεται το κριτήριο (6)
Κρίνουμε, επίσης, ότι η σχέση της ΚΠ και της ΔΠ είναι χαλαρή – Εφαρμόζεται το κριτήριο (5)
“Ερχόμενος κάποια στιγμή στα μέρη μας, φέρε να δούμε τα παιδιά”.
Η ΔΠ προηγείται της ΚΠ. Η πρόταση κρίνεται σαν υποθετική, με το σκεπτικό ότι θα μπορούσε στη θέση της μετοχής να μπει το (αν έρθεις).
Κατά συνέπεια είναι δευτερεύουσα υποθετική πρόταση – Εφαρμόζεται το κριτήριο (6)
Κρίνουμε, επίσης, ότι η σχέση της ΚΠ και της ΔΠ είναι χαλαρή – Εφαρμόζεται το κριτήριο (5)
“Αγνοώντας όλους τους κινδύνους, μπήκες στο φλεγόμενο σπίτι”.
Η ΔΠ προηγείται της ΚΠ. Η πρόταση κρίνεται σαν εναντιωματική, με το σκεπτικό ότι θα μπορούσε στη θέση της μετοχής να μπει το (αν και αγνόησες).
Κατά συνέπεια είναι δευτερεύουσα εναντιωματική πρόταση – Εφαρμόζεται το κριτήριο (6)
Κρίνουμε, επίσης, ότι η σχέση της ΚΠ και της ΔΠ είναι χαλαρή – Εφαρμόζεται το κριτήριο (5)
“Πιάνοντας το στομάχι του, κατάλαβε ότι είχε χτυπηθεί από μια σφαίρα”.
Η ΔΠ προηγείται της ΚΠ. Η πρόταση κρίνεται σαν χρονική, με το σκεπτικό ότι θα μπορούσε στη θέση της μετοχής να μπει το (όταν έπιασε).
Κατά συνέπεια είναι δευτερεύουσα χρονική πρόταση – Εφαρμόζεται το κριτήριο (6)
Κρίνουμε, επίσης, ότι η σχέση της ΚΠ και της ΔΠ είναι χαλαρή – Εφαρμόζεται το κριτήριο (5)
Παράδειγμα πολλαπλών κριτηρίων στη χρήση του κόμματος με τις Μετοχές
“Γράφοντας γρήγορα και απρόσεκτα στο τετράδιο του, δεν πρόσεξε ότι χύθηκε το νερό πάνω σε αυτό”.
Η μετοχή (γράφοντας) ακολουθείται από επιρρήματα (γρήγορα, απρόσεκτα) – Εφαρμόζεται το κριτήριο (3).
Η ΔΠ προηγείται της ΚΠ. Η πρόταση κρίνεται σαν αιτιολογική, με το σκεπτικό ότι θα μπορούσε στη θέση της μετοχής να μπει το (επειδή έγραφε).
Κατά συνέπεια είναι δευτερεύουσα αιτιολογική πρόταση – Εφαρμόζεται το κριτήριο (6)
Κρίνουμε ότι τομέγεθος της πρότασης είναι μεγάλο – Εφαρμόζεται το κριτήριο (4)
Η ΔΠ έπεται της ΚΠ
Τα πράγματα εδώ αρχίζουν να δυσκολεύουν. Όταν η μετοχική πρόταση έπεται της ΚΠ, είναι δύσκολο να διατυπωθεί γενικός κανόνας, δεδομένου ότι ο βαθμός της σύνδεσης των νοημάτων μεταξύ ΚΠ και ΔΠ μπορεί να ποικίλλει.
Ακολουθούν παραδείγματα:
“Περνούσε τα απογεύματα διαβάζοντας και ακούγοντας μουσική“.
“Έφυγε κλαίγοντας“.
“Γύρισε σπίτι του πεινώντας“.
Κρίνουμε ότι στα πιο πάνω παραδείγματα οι μετοχές δρουν ταυτόχρονα με τα ρήματα – Εφαρμόζεται το κριτήριο (11).
Κρίνουμε, επίσης, ότι οι μετοχές είναι τροπικές. Η 1η πρόταση δείχνει τον τρόπο που περνούσε τα απογεύματά του. Η 2η δείχνει τον τρόπο που έφυγε και η 3η τον τρόπο που γύρισε σπίτι του – Εφαρμόζεται το κριτήριο (14)
Κρίνουμε, επίσης, ότι σε όλες οι προτάσεις η σχέση μεταξύ ΚΠ και ΔΠ είναι στενή. Οι ΚΠ δεν θα έχουν νόημα, αν δεν δεθούν στενά με τις αντίστοιχες ΔΠ – Εφαρμόζεται το κριτήριο (13)
Γενικά, η τροπική μετοχή, συνδέεται σχεδόν πάντα σε στενή σχέση με το ρήμα της ΚΠ. Έτσι, μπορούμε να το πάρουμε σαν κανόνα, ότι όπου βλέπουμε τροπική μετοχή δεν θα βάζουμε κόμμα. Δεν χωρίζονται με κόμμα.
Παράδειγμα 11:
“Έβγαλε τις βρομιές από το πατάρι χρησιμοποιώντας την ηλεκτρική σκούπα“.
Η μετοχή δρα ταυτόχρονα με το ρήμα – Eφαρμόζεται το κριτήριο (11)
Η πρόταση είναι τροπική (ο τρόπος που έβγαζε τη βρόμα) – εφαρμόζεται το κριτήριο (14)
Η σχέση μεταξύ ΚΠ και ΔΠ είναι στενή – εφαρμόζεται το κριτήριο (13)
“Αυτοί τραγούδαγαν και εμείς χορεύοντας κλείσαμε τη σκηνή“.
Η μετοχή δρα ταυτόχρονα με το ρήμα – εφαρμόζεται το κριτήριο (11)
Η πρόταση είναι τροπική (ο τρόπος που έκλεισε η σκηνή) – εφαρμόζεται το κριτήριο (14)
Η σχέση μεταξύ ΚΠ και ΔΠ είναι στενή – εφαρμόζεται το κριτήριο (13)
Παράδειγμα 12:
“Πήγαινε κουτσαίνοντας“.
Είναι μικρή πρόταση – Εφαρμόζεται το κριτήριο (12)
Παράδειγμα 15:
“Κλείσε το παράθυρο φεύγοντας“.
Στη θέση της μετοχής (φεύγοντας) θα μπορούσαμε να πούμε (όταν φύγεις). Κατά συνέπεια, είναι δευτερεύουσα χρονική πρόταση – Εφαρμόζεται το κριτήριο (15)
Η σχέση μεταξύ ΚΠ και ΔΠ είναι στενή – Εφαρμόζεται το κριτήριο (13)
Η πρόταση κρίνεται σαν μικρή – εφαρμόζεται το κριτήριο (12)
Ένας κανόνας που θα μπορούσε να δοθεί είναι ότι: η χρονική και η αιτιολογική μετοχή, όταν το νόημα της ΚΠ και της ΔΠ συνδέεται άμεσα με τα προηγούμενα, δεν χωρίζονται με κόμμα.
“Δεν σου το είπα θεωρώντας ότι το ήξερες“.
Στη θέση της μετοχής (θεωρώντας) θα μπορούσαμε να πούμε (διότι θεώρησα). Κατά συνέπεια, είναι δευτερεύουσα αιτιολογική πρόταση – Εφαρμόζεται το κριτήριο (15)
Η σχέση μεταξύ ΚΠ και ΔΠ είναι στενή – Εφαρμόζεται το κριτήριο (13)
Η πρόταση κρίνεται σανμικρή – Εφαρμόζεται το κριτήριο (12)
Τι σημαίνει το “κατά την κρίση του συγγραφέα”
Ο συγγραφέας έχει το δικαίωμα να παραβεί τους κανόνες, αν θέλει να δώσει κάποιο άλλο νόημα στη φράση του. Η χρήση του κόμματος με τις Μετοχές αρχίζει να περιπλέκεται.
Για παράδειγμα έχουμε την πρόταση:
«Σήκωσε το χέρι του ψηλά δίνοντας το σύνθημα της επίθεσης».
Προβληματιζόμαστε για το αν πρέπει να βάλουμε κόμμα ανάμεσα στην ΚΠ και την ΔΠ. Κατ’ αρχάς κρίνουμε (και διαπιστώνουμε ταυτόχρονα) ότι η ΚΠ και ΔΠ είναι στενά δεμένες, έχουν στενή σχέση. Δεν μπορούν να υπάρξουν μόνες τους χωρίς να αλλοιωθεί το λογικό νόημά τους. Άρα αφού έχουν στενή σχέση, ΔΕΝ χρειάζονται κόμμα-κριτήριο (13).
- Αν κριθεί ότι η μετοχή (δίνοντας) έχει την έννοια του (για να δώσει), μας προκύπτει τελική πρόταση. Οι τελικές προτάσεις (αυτές που δηλώνουν σκοπό) θέλουν κόμμα.
- Αν κριθεί ότι η μετοχή (δίνοντας) έχει την έννοια του (ώστε να δώσει), μας προκύπτει συμπερασματική πρόταση. Οι συμπερασματικές προτάσεις θέλουν κόμμα.
- Αν κριθεί ότι η μετοχή (δίνοντας) έχει την έννοια του (επειδή ήθελε να), μας προκύπτει αιτιολογική πρόταση. Οι αιτιολογικές προτάσεις θέλουν κόμμα.
- Αν κριθεί ότι η μετοχή (δίνοντας) έχει την έννοια του (προκειμένου να δώσει), μας προκύπτει επεξήγηση της πρότασης, που σύμφωνα με το κριτήριο (1) θέλει κόμμα.
Και όμως ο συγγραφέας, τελικά, κρίνει και αποφασίζει να βάλει κόμμα. Θέλει να μετατρέψει τη σχέση της πρότασης, από στενή, σε χαλαρή. Έτσι, γράφει:
«Σήκωσε το χέρι του ψηλά, δίνοντας το σύνθημα της επίθεσης».
Παρατηρούμε, τελικά, ότι το θέμα της στίξης με κόμμα είναι πολύ ασαφές και ότι η πρόθεση του συγγραφέα επικρατεί. Κατά συνέπεια, βάζω κόμμα όταν οι ενέργειες πρέπει (κατά την άποψη του συγγραφέα) να διαχωριστούν.
Το ίδιο συμβαίνει και με τις πιο κάτω προτάσεις:
«Σήκωσε το χέρι του ψηλά και, έχοντας ξεχάσει πως δεν είναι η ώρα της επίθεσης το κατέβασε πάλι».
«Τελείωσαν το φτωχικό τους φαΐ, ευχαριστώντας τον Θεό που τους προστάτεψε ακόμα μια μέρα».
Η χρήση του κόμματος με τις Μετοχές σε μεγάλες και μικρές προτάσεις
“Κατέβαλε κάθε δυνατή προσπάθεια στο άλμα, θέλοντας πάση θυσία να πετύχει ατομικό ρεκόρ“.
Θα μπορούσαμε να πούμε (επειδή ήθελε) στη θέση της μετοχής (θέλοντας). Κατά συνέπεια είναι δευτερεύουσα αιτιολογική πρόταση.
Ταυτόχρονα κρίνεται ότι η σχέση μεταξύ ΚΠ και ΔΠ είναι χαλαρή
Στη πρόταση αυτή το κόμμα μπαίνει γιατί κρίνουμε σαν μεγάλη τη μετοχική πρόταση. Ταυτόχρονα κρίνουμνε ότι συνδέεται χαλαρά με τα προηγούμενα. Δεν εξετάζουμε, δηλαδή, τι είδους είναι η μετοχή, από τη στιγμή που θέλουμε να χαλαρώσουμε τη σχέση της. Στην περίπτωση αυτής της πρότασης (που είναι αιτιολογική και ταυτόχρονα η σχέση της είναι χαλαρή) εφαρμόζουμε το κριτήριο (6)
Αλλά…
“Έπινε όλο το βράδυ θέλοντας να κοιμηθεί“.
Θα μπορούσαμε να πούμε (επειδή ήθελε) στη θέση της μετοχής (θέλοντας). Κατά συνέπεια είναι δευτερεύουσα αιτιολογική πρόταση και ταυτόχρονα η σχέση μεταξύ ΚΠ και ΔΠ είναι χαλαρή – θα μπορούσε να εφαρμοστεί το κριτήριο (6) που απαιτεί κόμμα.
Επειδή όμως, ταυτόχρονα, είναι μικρή πρόταση – εφαρμόζεται το κριτήριο (12) που δεν απαιτεί κόμμα. Το μεν κριτήριο (6) απαιτεί κόμμα, το δε κριτήριο (12) δεν απαιτεί. Είναι από τις περιπτώσεις που δυσκολευόμαστε να αποφασίσουμε. Ο συγγραφέας αποφάσισε να μη βάλει κόμμα, αποκλειστικά, για να αποφύγει τη διακοπή του λόγου σε μια τόσο μικρή πρόταση.
Αν γράφαμε όμως:
“Χασμουριόταν επίτηδες, θέλοντας να κοιμηθεί“.
Τότε, βλέπουμε ότι ο όρος (θέλοντας να κοιμηθεί) αποκτά στενή σχέση με το (χασμουριόταν επίτηδες). Κατά συνέπεια το κριτήριο (6) παύει να ισχύει και ισχύει το κριτήριο (13).
Θα μπορούσαμε να πούμε (επειδή ήθελε) στη θέση της μετοχής (θέλοντας). Κατά συνέπεια είναι δευτερεύουσα αιτιολογική πρόταση – εφαρμόζεται το κριτήριο (15)
Παρ΄ όλο που τα κριτήρια (13) και (15) δεν απαιτούν κόμμα, ο συγγραφέας βάζει κόμμα, γιατί έχει τους λόγους του.Θέλει να τονίσει την αντίθεση μεταξύ των δύο όρων της πρότασης.
Το ίδιο συμβαίνει και όταν η μετοχή δηλώνει κάποια αντίθεση με τα προηγούμενα ή μετριάζει κάπως το νόημά τους, π.χ.:
“Συνέχισε να παλεύει με τα θεριά, νιώθοντας ωστόσο ότι ματαιοπονούσε“.
Θα μπορούσαμε να πούμε (αν και ένοιωθε) στη θέση της μετοχής (νιώθοντας). Κατά συνέπεια είναι δευτερεύουσα εναντιωματική πρόταση και ταυτόχρονα η σχέση μεταξύ ΚΠ και ΔΠ είναι χαλαρή – εφαρμόζεται το κριτήριο (6)
Τι γίνεται όταν δεν μπορούμε να καταλάβουμε τι είδους μετοχική πρόταση έχουμε;
Προσπαθούμε να καταλάβουμε καλύτερα τη χρήση του κόμματος με τις Μετοχές υποθέτοντας ότι έχουμε την πρόταση:
“Πηγαίνοντας μια φορά τον χρόνο στον οδοντίατρο, εξασφαλίζουμε την καλή στοματική μας υγεία, όπως λέει και ο Ιατρικός Σύλλογος”.
Προσπαθώντας να αναλύσουμε την πρόταση θα μπορούσαμε να καταλήξουμε στα εξής:
Θα μπορούσαμε να πούμε (εάν πηγαίναμε) στη θέση της μετοχής (πηγαίνοντας) – πρόταση υποθετική – κριτήριο (6) – το κόμμα χρειάζεται
Θα μπορούσαμε να πούμε (όταν πηγαίνουμε) στη θέση της μετοχής (πηγαίνοντας) – πρόταση χρονική – κριτήριο (15) – το κόμμα περιττεύει
Θα μπορούσαμε να πούμε (με το να πηγαίναμε) στη θέση της μετοχής (πηγαίνοντας) – πρόταση τροπική. – κριτήριο (15) – το κόμμα περιττεύει
Κρίνουμε ότι η σχέση μεταξύ ΚΠ και ΔΠ είναι στενή – κριτήριο (13) – το κόμμα περιττεύει
Παρ΄ όλο που τα περισσότερα κριτήρια μας λένε να μη μπει κόμμα, ο συγγραφέας βάζει, διότι θέλει να δώσει ισχυρή αντίθεση στους δύο όρους και να εγκαταστήσει μια χαλαρή σχέση.
Άλλο παράδειγμα όπου το κείμενο μας υποδεικνύει το είδος, π.χ.:
«Συνηθίζει να τρώει μιλώντας με κάτι περιθωριακούς.
Θα μπορούσαμε να πούμε (και να μιλάει) στη θέση της μετοχής (μιλώντας) – πρόταση τροπική.
Η μετοχική πρόταση είναι μικρή – εφαρμόζεται το κριτήριο (12)
Η σχέση της μετοχικής πρότασης με την ΚΠ είναι στενή – εφαρμόζεται το κριτήριο (13)
Με τα κριτήρια αυτά δεν πρέπει να πάρει κόμμα
Αλλά…αν γράψουμε…
“Έτσι συνηθίζει να τρώει, μιλώντας με περιθωριακούς τύπους“.
Το (Έτσι) επεξηγεί, και η μετοχή επέχει θέση επεξήγησης – εφαρμόζεται το κριτήριο (11).
Η μετοχική πρόταση είναι μικρή – εφαρμόζεται το κριτήριο (12).
Η σχέση της μετοχικής πρότασης με την ΚΠ είναι στενή – εφαρμόζεται το κριτήριο (13).
Με τα κριτήρια αυτά δεν πρέπει να πάρει κόμμα, αλλά ο συγγραφέας θέλει να δώσει έμφαση στην πρόταση και στον τρόπο που τρώει κάποιος βάζοντας κόμμα.
Χρήση των σημείων στίξης στις Μετοχικές προτάσεις και αλλαγή της σχέσης ανάμεσα σε ΚΠ και ΔΠ
“Είχε αναποδογυρίσει τα πάντα. Ψάχνοντας μετά μανίας τα ρολόγια“.
[η χρήση της τελείας δίνει πολύ μεγάλη παύση – χαλαρή η σχέση των γεγονότων]
“Είχε αναποδογυρίσει τα πάντα· ψάχνοντας μετά μανίας τα ρολόγια”.
[η χρήση της άνω τελείας δίνει μεγάλη παύση – λιγότερη χαλαρή η σχέση των γεγονότων]
“Είχε αναποδογυρίσει τα πάντα –ψάχνοντας μετά μανίας τα ρολόγια”.
[η χρήση της παύλας δίνει μεγάλη παύση – ίδια χαλαρή η σχέση των γεγονότων τους με την άνω τελεία (·)]
“Είχε αναποδογυρίσει τα πάντα, ψάχνοντας μετά μανίας τα ρολόγια”.
[το κόμμα δίνει ελάχιστη παύση – τα γεγονότα πλέον έρχονται πιο κοντά το ένα στο άλλο – ελάχιστα χαλαρή η σχέση των γεγονότων]
Είχε αναποδογυρίσει τα πάντα ψάχνοντας μετά μανίας τα ρολόγια.
[κανένα σημείο στίξης – τα γεγονότα (ΚΠ και ΔΠ) είναι πολύ κοντά το ένα στο άλλο – σχέση στενή]
Η σχέση που υπάρχει ανάμεσα στην ΚΠ και τη μετοχική πρόταση θα αλλάξει ανάλογα με το σημείο στίξης που θα τοποθετηθεί ανάμεσά τους. Κατά συνέπεια θα αλλάξει και η σημασία που δίνει ο συγγραφέας στην πρόταση.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
«Η στίξη στη γραπτή επικοινωνία» – Άρης Γιαβρής – έκδοση 2005
«Υπογλώσσια» – Ανδρέας Παππάς – έκδοση 2004
«Εγχειρίδιο της ορθής γραφής» – Δ. Ν. Μαρωνίτης – έκδοση 2013
Γραμματική Νέας Ελληνικής Γλώσσας – Παπαθανασίου Ιωάννης
Ε.Κ.Π.Α. – Σεμινάριο για την «Επιμέλεια κειμένων»
“Το λέμε σωστά; Το γράφουμε σωστά;” – Ίνα Αναγνωστοπούλου, Λία Μπουσούνη – έκδοση 2013
επιστροφή στη γονική σελίδα περί “Επιμέλειας κειμένων”
