Home » Blog » Ελληνικός Πολιτισμός »
γράφει η Σταυρούλα Καραμπάτου
Κατηγορία:
Ελληνικός Πολιτισμός/Αρχαιότητα/Πνευματική δημιουργία/Λογοτεχνία
ΕΞΕΤΑΣΗ ΤΗΣ ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΗΣ ΤΕΧΝΙΚΗΣ ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΩΝ ΑΠΟ ΤΑ ΕΡΓΑ «ΙΣΤΟΡΙΑΙ» ΤΩΝ ΙΣΤΟΡΙΟΓΡΑΦΩΝ ΗΡΟΔΟΤΟΥ ΚΑΙ ΘΟΥΚΥΔΙΔΗ, ΠΟΥ ΑΝΑΦΕΡΟΝΤΑΙ ΣΤΗ ΜΑΧΗ ΤΩΝ ΘΕΡΜΟΠΥΛΩΝ ΚΑΙ ΣΤΗ ΝΑΥΜΑΧΙΑ ΤΩΝ ΣΥΡΑΚΟΥΣΩΝ ΑΝΤΙΣΤΟΙΧΑ, ΚΑΘΩΣ ΚΑΙ ΕΠΙΜΕΡΟΥΣ ΘΕΜΑΤΩΝ ΠΟΥ ΣΧΕΤΙΖΟΝΤΑΙ ΜΕ ΤΗΝ ΗΤΤΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΣΤΙΣ ΔΥΟ ΣΥΓΚΡΟΥΣΕΙΣ
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Ηρόδοτος – Θουκυδίδης: Δύο μεγάλα ονόματα στην ιστορία της ιστοριογραφίας
Μία από τις εκφάνσεις της πολιτιστικής επανάστασης που συντελέστηκε με τη διάδοση της χρήσης της γραφής τον 6ο αι. π.Χ. ήταν η ανάπτυξη του έντεχνου πεζού λόγου, ένα είδος του οποίου είναι και η ιστοριογραφία. Οι ρίζες της ελληνικής ιστοριογραφίας βρίσκονται στο έργο των λογογράφων του ίδιου αιώνα, οι οποίοι κατέγραψαν τη μυθολογική και ιστορική παράδοση και τα αποτελέσματα γεωγραφικών και εθνογραφικών ερευνών.
«Πατέρας της ιστορίας» {γιατί πρώτος αυτός σχεδίασε ένα μεγάλο ιστορικό έργο με εσωτερική ενότητα και το εκπόνησε με επιτυχία. Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος, Λαρούς, Μπριττάνικα, Τόμος 27 [λ. Ηρόδοτος (Φιλολ.)]}, σύμφωνα με τον Κικέρωνα, θεωρείται ο Ηρόδοτος ο Αλικαρνασσεύς που έζησε τον 5ο αι. π.Χ. Αν και βασίστηκε πολύ στις παραδόσεις επηρεασμένος από την ιωνική σκέψη του 6ου αι. π.Χ. {την οποία υιοθέτησε κατά τη διάρκεια της παραμονής του στη Σάμο, όπου είχε καταφύγει μετά την εκδίωξή του από την πατρίδα του από τον τύραννο Λύγδαμη. Ιστορία των Ελλήνων, Ο πολιτισμός και η τέχνη της Αρχαιότητας, Τόμος 5, Εκδόσεις Δομή, σ. 372 }, που ήταν στενά συνυφασμένη με τη λογική έρευνα, χαρακτηρίζει το έργο του Ιστορίαι ως ιστορίης απόδεξις, δηλαδή έκθεση αναζήτησης-έρευνας. Η αναζήτηση σε συνδυασμό με την παρατήρηση (όψις = αυτοψία) και την κρίση του (γνώμη) έθεσαν επιστημονικές βάσεις στην ιστοριογραφία. Στο έργο του, που χωρίστηκε από τους Αλεξανδρινούς φιλολόγους σε 9 βιβλία στα οποία έδωσαν τα ονόματα των εννέα Μουσών, περιγράφει την ιστορία των Περσικών πολέμων των αρχών του 5ου αι. π.Χ, μιας εποχής κοντινής του, πραγματικής και αποδείξιμης, επικεντρώνοντας το ενδιαφέρον του στα μεγάλα και θαυμαστά έργα των Ελλήνων και των βαρβάρων καθώς και στην αιτία που προκάλεσε τον πόλεμο. Τα σχετικά με την εργασία αποσπάσματα του εβδόμου βιβλίου (7, 219-220, 223-225), που πραγματεύεται περιόδους των βασιλειών του Δαρείου και του Ξέρξη, αναφέρονται στο τελευταίο εικοσιτετράωρο της μάχης των Θερμοπυλών το 480 π.Χ., στην ήττα των Ελλήνων από τους υπό την αρχηγία του Ξέρξη Πέρσες και στον θάνατο του επικεφαλής τους βασιλιά της Σπάρτης Λεωνίδα.
Μεταγενέστερος ιστοριόγραφος του Ηροδότου κατά μία γενιά ο Θουκυδίδης έζησε στην Αθήνα του 5ου αι. π.Χ., όπου δέχτηκε την επίδραση της φιλοσοφίας των σοφιστών που του διέγειρε το πνεύμα της ανάλυσης. Εξασφαλίζοντας τη βεβαιότητα (το σαφές) με την αυτοψία και συμπληρώνοντας τα κενά με το εύλογο (το εικός) έφτασε όσο γινόταν πιο κοντά στην αλήθεια και έθεσε τα θεμέλια μιας ιδιότυπης ιστοριογραφίας, περισσότερο κριτικής και επιστημονικής, αιτιολογημένης και επεξεργασμένης σε βάθος, που εστιάζει σε πολιτικά και στρατιωτικά γεγονότα, με σκοπό να μεταδώσει πολιτικές γνώσεις μόνιμης αξίας. Στο ημιτελές, λόγω του θανάτου του, έργο του με τίτλο Ιστορίαι ή Συγγραφή, που οι Αλεξανδρινοί φιλόλογοι διαίρεσαν σε 8 βιβλία, εξιστορεί τα γεγονότα του Πελοποννησιακού πολέμου ως το 411 π.Χ., περιορίζοντας την έρευνά του στην ιστορία της εποχής του, σε έναν πόλεμο που συμμετείχε και ο ίδιος ως στρατηγός των Αθηναίων και «…προείδεν ότι θ΄ απέβαινε μεγάλος και περισσότερον αξιομνημόνευτος από κάθε προηγούμενον…». Τα αποσπάσματα που θα εξετάσουμε είναι από το έβδομο βιβλίο (7, 69.2, 71.2-6, 75), το οποίο αναφέρεται (μαζί με το έκτο) στην εκστρατεία των Αθηναίων στη Σικελία, και περιγράφουν τα γεγονότα πριν και κατά τη διάρκεια της ναυμαχίας των Συρακουσών το 413 π.Χ., την ήττα των Αθηναίων και την αποχώρησή τους δύο μέρες μετά.
Η δομή της εργασίας, που θα ολοκληρωθεί σε τέσσερις ενότητες, έχει ως εξής:
Στην πρώτη ενότητα περιγράφεται η αφηγηματική τεχνική των αποσπασμάτων. Οι λόγοι αποδυνάμωσης των Ελλήνων στις Θερμοπύλες, σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, καθώς και ο ρόλος των χρησμών στην πρόβλεψη της ήττας τους διερευνώνται στη δεύτερη ενότητα, ενώ στην τρίτη αναλύονται οι αντιδράσεις των Αθηναίων κατά την ήττα τους στη ναυμαχία των Συρακουσών. Η αξιολόγηση της ήττας των Ελλήνων στις δύο μάχες αποτελεί το θέμα της τέταρτης και τελευταίας ενότητας.
ΕΝΟΤΗΤΑ 1
Στοιχεία του ύφους των δύο ιστορικών
Η αφηγηματική τεχνική των αποσπασμάτων, που θα μας απασχολήσει σ΄ αυτήν την ενότητα, είναι συνώνυμη του ύφους των δημιουργών τους, του ατομικού τρόπου της έντεχνης έκφρασής τους. Η περιγραφή αυτής της τεχνικής θα επιτευχθεί με την εκ παραλλήλου εξέταση του χρόνου, του τόπου, των αντιπάλων δυνάμεων και των αρχηγών τους, καθώς και των σταδίων δράσης των δύο συγκρούσεων.
Τα αποσπάσματα του Ηροδότου αναφέρονται στη μάχη των Θερμοπυλών στις αρχές Αυγούστου του 480 π.Χ., ενώ του Θουκυδίδη στη ναυμαχία στο Μεγάλο λιμένα των Συρακουσών που έγινε περί τα τέλη Αυγούστου του 413 π.Χ. Η αφήγηση του Ηροδότου, αν και αφορά τον χρόνο της μάχης, ξεκινά από το προηγούμενο βράδυ και ολοκληρώνεται με την ήττα και τον θάνατο και των τελευταίων υπερασπιστών της θέσης, αφού παρεμβάλλεται μια σύντομη αναφορά εις τας προτέρας ημέρας σύμφωνα με την προσφιλή του τεχνική της αναδρομικής κάλυψης των θεμάτων. Ο Θουκυδίδης περιγράφει με τη σειρά τις τελευταίες στιγμές πριν την σύγκρουση, τη φάση της αναμέτρησης και την αποχώρηση των στρατευμάτων την μεθεπομένην της ναυμαχίας, σταθερός στον τρόπο παρουσίασης των γεγονότων, με αυστηρότητα και συνέπεια, που ακολουθεί.
Οι αντίπαλες δυνάμεις στη μάχη των Θερμοπυλών ήταν οι Πέρσες με αρχηγό τον Ξέρξη και οι Έλληνες με αρχηγό τον Λεωνίδα, ενώ στη ναυμαχία των Συρακουσών ήταν οι Συρακόσιοι και οι ξύμμαχοι αυτών από τη μία πλευρά και οι Αθηναίοι με αρχηγό τον Νικία από την άλλη. Συγκρίνοντας τους βασικούς χαρακτήρες των δύο συγκρούσεων και συγκεκριμένα τους αρχηγούς των Ελλήνων, Λεωνίδα και Νικία, διαπιστώνουμε ότι, παρά το προδιαγραμμένο αποτέλεσμα και στις δύο περιπτώσεις, δεν εγκαταλείπουν τις θέσεις τους και αγωνίζονται μέχρις εσχάτων, υπερασπιζόμενοι τις πατροπαράδοτες αξίες της ανδρείας στον πόλεμο, της αυταπάρνησης, του ηρωικού θανάτου και της δόξας.
Τα στάδια δράσης όπως παρουσιάζονται στα αποσπάσματα του Ηροδότου είναι τα εξής: σύσκεψη των Ελλήνων και αποχώρηση των συμμάχων του Λεωνίδα, σπονδές του Ξέρξη, εξαπόλυση επίθεσης από τους βαρβάρους, έξοδος των Ελλήνων με τον Λεωνίδα και μάχη έξω από τη στενωπό, θάνατος του αρχηγού των Ελλήνων και ονομαστών Περσών, μάχη γύρω από τον νεκρό του Λεωνίδα, ενίσχυση των Περσών με το τμήμα του στρατού τους που ήταν υπό την αρχηγία του Εφιάλτη, υποχώρηση των Ελλήνων μέσα στο τείχος και λήψη θέσης στον μικρό λόφο όπου και τους σκότωσαν οι βάρβαροι. Παρατηρούμε πως κατά την εξιστόρηση δίνεται ιδιαίτερη βαρύτητα από τον Ηρόδοτο στο πρόσωπο του Λεωνίδα πριν και κατά τη μάχη, σύμφωνα με την τεχνική του να εστιάζει στις αφηγήσεις του γύρω από τους πρωταγωνιστές.
Η δράση στα αποσπάσματα του Θουκυδίδη ακολουθεί τα εξής στάδια: έκκληση του Νικία προς τους τριηράρχους, επί μακρόν παραταθείσα ναυμαχία, υποχώρηση των καταδιωκόμενων Αθηναίων από τους Συρακουσίους και τους συμμάχους τους, αφού είχαν χάσει ολόκληρον τον στόλον των, και εγκατάλειψη του στρατοπέδου από τους σαράντα χιλιάδες διασωθέντες στρατιώτες, έχοντας αφήσει πίσω τους άταφους νεκρούς και αβοήθητους ασθενείς και τραυματίες. Ο Θουκυδίδης είναι πολύ παραστατικός στην περιγραφή της δύσκολης θέσης των Αθηναίων κατά τη ναυμαχία και ιδιαίτερα λεπτομερής και δραματικός στις περιγραφές της εγκατάλειψης των πασχόντων συμπολεμιστών τους και της αθλιότητάς τους όταν αποχωρούσαν ηττημένοι. Και σε άλλα σημεία του έργου του αναφέρεται με την ίδια παραστατικότητα στον πόλεμο, που τον έχει απασχολήσει ως φαινόμενο για τη δυστυχία που προκαλεί στον άνθρωπο και τον εκφυλισμό της συμπεριφοράς του. Η εκφραστική του δύναμη και το υποβλητικό του ύφος είναι επηρεασμένα από τη ρητορική τέχνη του Γοργία.
ΕΝΟΤΗΤΑ 2
Οι δύο αποκαρδιωτικοί χρησμοί των Ελλήνων πριν από τη μάχη των Θερμοπυλών και οι λόγοι που προκάλεσαν την αποδυνάμωσή τους
Στη μάχη των Θερμοπυλών οι Έλληνες, αφού πολέμησαν γενναία τους υπεράριθμους Πέρσες, ηττήθηκαν τελικά, προδομένοι από τον Εφιάλτη. Η ήττα τους, τους ήταν διπλά γνωστή από την ιέρεια Πυθία αφενός, από τον μάντη Μεγιστία αφετέρου. Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, στην κοσμοθεωρία του οποίου έπαιζαν σημαντικό ρόλο οι χρησμοί και οι οιωνοί {όντας επηρεασμένος από τον τερατοσκόπο συγγενή του Πανύασση. A. Lesky, Ιστορία της Αρχαίας Ελληνικής Λογοτεχνίας, μτφρ. Α. Γ. Τσοπανάκη, Εκδοτικός Οίκος Αφων Κυριακίδη, Θεσσαλονίκη 2006, σ. 458}, όταν οι Σπαρτιάτες είχαν ζητήσει χρησμό από το μαντείο των Δελφών περί του πολέμου τούτου κατά την έναρξή του, η Πυθία είχε προβλέψει, ή την κυρίευση της πολιτείας τους υπό των βαρβάρων, ή τον χαμό του βασιλιά τους. Η πρόβλεψη του θανάτου του Λεωνίδα επιβεβαιώθηκε από τον ιερομάντη {ο μάντης που προέβλεπε το μέλλον και τη διάθεση των θεών εξετάζοντας τα εντόσθια του θυσιαζόμενου στους θεούς ζώου. Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος, Λαρούς, Μπριττάνικα, Τόμος 55 [λ. σπλαγχνοσκοπία, η (αρχ.)]} Μεγιστία, που βρισκόταν στο στρατόπεδο των Ελλήνων στις Θερμοπύλες, ο οποίος το προηγούμενο βράδυ της ήττας προμάντεψε μέσω της σπλαγχνοσκοπίας τον μέλλοντα άμα ηοί σφι θάνατον.
Διπλή η πρόβλεψη, διπλός και ο ρόλος της. Πρώτον τα έντονα συναισθήματα που προκαλεί στον αναγνώστη λόγω της βαθιάς τραγικότητας της θέσης του Λεωνίδα που γνώριζε τον επερχόμενο θάνατό του και δεύτερον η καταλυτική της δράση στη λήψη των αποφάσεών του. Ο αρχηγός των Ελλήνων, γνωρίζοντας έτσι τον σίγουρο θάνατο που περίμενε τον ίδιο και τους συμπολεμιστές του την επόμενη κιόλας μέρα, απέπεμψε τους απροθύμους και ουκ εθέλοντας συνδιακινδυνεύειν συμμάχους προκειμένου να μη χάσουν τη ζωή τους, ενώ ο ίδιος, μένοντας πιστός στους νόμους της πατρίδας του με αυταπάρνηση, δεν εγκατέλειψε τη θέση του εξασφαλίζοντας με τον αφανισμό του δόξα για τον εαυτό του και προστασία για τη Σπάρτη (σύμφωνα με τον πρώτο χρησμό).
Η αποχώρηση των συμμαχικών στρατευμάτων μπροστά στην επικείμενη ήττα ήταν ένας από τους λόγους αποδυνάμωσης των Ελλήνων, οι οποίοι κατείχαν ένα στρατηγικής σημασίας σημείο, από το οποίο είχαν καταφέρει επί δύο μέρες να προκαλέσουν βαριές απώλειες στους Πέρσες απωθώντας ακόμα και το επίλεκτο σώμα τους, των Αθανάτων. Τον κύριο όμως ρόλο στην εξασθένηση των Ελλήνων είχε η παρέμβαση του Εφιάλτη. Ο Εφιάλτης στην κρίσιμη για τους Πέρσες φάση, λόγω των ανεπιτυχών επιθέσεών τους, αποκάλυψε στον Ξέρξη την ύπαρξη μονοπατιού στο βουνό δίπλα στις Θερμοπύλες το οποίο κατέληγε στα μετόπισθεν των Ελλήνων και τον συμβούλεψε να στείλει από εκεί ισχυρή δύναμη, ώστε να τους περικυκλώσουν και με ταυτόχρονη επίθεση και στα δύο μέτωπα να τους αποδεκατίσουν. Εκτός από τις συμβουλές του ενίσχυσε τον περσικό στρατό και με την παρουσία του όταν ως οδηγός-επικεφαλής του σώματος των Αθανάτων, που περικύκλωσε τους Έλληνες, τους εξώθησε σε υποχώρηση την κρίσιμη στιγμή της μάχης με αποτέλεσμα τον θάνατό τους.
ΕΝΟΤΗΤΑ 3
Οι εναλλασσόμενες αντιδράσεις των Αθηναίων κατά την κρίσιμη φάση της ναυμαχίας των Συρακουσών
Η Σικελική εκστρατεία έληξε με την οριστική ήττα των Αθηναίων όπως προαναφέραμε. Η τελευταία πράξη του δράματος, που παίχτηκε στη ναυμαχία των Συρακουσών, περιγράφεται από τον Θουκυδίδη στο 71.2-6 απόσπασμα του εβδόμου βιβλίου του έργου του.
Οι άνδρες των χερσαίων δυνάμεων των Αθηναίων, έχοντας εναποθέσει όλες τους τις ελπίδες γι΄ αυτή την αναμέτρηση στον στόλο, παρακολουθούσαν εναγωνίως την εξέλιξη της ναυμαχίας, οι δε αντιδράσεις τους, που εκδηλώνονταν με την εξωτερίκευση των συναισθημάτων τους και συνοδεύονταν από την κίνηση του σώματός τους, ενηλλάσσοντο όπως και αι τύχαι της ναυμαχίας. Ο γενικότερος φόβος των περί του μέλλοντος, που επικρατούσε λόγω της κρισιμότητας της κατάστασης, γινόταν: αναθάρρηση (ανεθάρσησαν), συνοδευόμενη από επικλήσεις προς τους θεούς για σωτηρία, καθώς και ελπίδα, όταν έβλεπαν πως επικρατούσαν, απογοήτευση, που εκδηλωνόταν με κραυγάς και ολοφυρμούς, μπροστά στην ήττα τους, και αγωνία, που αντικατοπτριζόταν στις περιδεείς κινήσεις του σώματός των και δήλωνε τον κίνδυνο δια το ακρίτως ξυνεχές της αμίλλης. Η παράταση της αμφίρροπης πάλης επέτεινε την αγωνία των Αθηναίων, οι οποίοι, ευρισκόμενοι εις μεγάλον κίνδυνον και φορτισμένοι συναισθηματικά, αντιδρούσαν πλέον κραυγάζοντας.
Με ανάλογο τρόπο αντιδρούσαν και οι Αθηναίοι που επέβαιναν στα πλοία και αγωνιούσαν για την έκβαση της ναυμαχίας, ως τη στιγμή που ηττημένοι από τους Συρακουσίους και τους συμμάχους τους αναγκάστηκαν να υποχωρήσουν καταδιωκόμενοι.
ΕΝΟΤΗΤΑ 4
Η ένδοξη ήττα των Ελλήνων στις Θερμοπύλες και η δυσοίωνη των Αθηναίων στις Συρακούσες
Η μάχη των Θερμοπυλών ήταν η πρώτη μάχη της δεύτερης εκστρατείας των επεκτατικών πολέμων των Περσών στον ευρωπαϊκό χώρο, στην οποία οι συνασπισμένοι Έλληνες, αν και αμύνθηκαν με ηρωισμό και αυτοθυσία, ηττήθηκαν. Παρά το γεγονός αυτής της ήττας το μέλλον επιφύλασσε μια μεγάλη νίκη των Ελλήνων απέναντι στον περσικό κίνδυνο, η οποία τους ένωσε και έγινε η αφετηρία μιας εποχής ανόδου.
Κάτω από τελείως διαφορετικές συνθήκες, στα πλαίσια του Πελοποννησιακού πολέμου που είχε διαιρέσει τους Έλληνες σε δύο αντίπαλα στρατόπεδα και τους οδηγούσε στην παρακμή, δόθηκε η τελευταία μάχη της Σικελικής εκστρατείας, η ναυμαχία των Συρακουσών. Η εκστρατεία στη Σικελία ήταν ένα τολμηρό εγχείρημα του ιμπεριαλισμού των Αθηναίων, που κατέληξε σε ήττα με ολέθρια αποτελέσματα, όπως και ο Πελοποννησιακός πόλεμος αργότερα, που κατέστησε τους Έλληνες διχασμένους, αποδυναμωμένους, ευάλωτους.
Αντίστοιχες με τα προαναφερθέντα είναι και οι κριτικές εκτιμήσεις του Ηροδότου και του Θουκυδίδη σχετικά με τις μάχες και την έκβασή τους.
Ο Ηρόδοτος περιγράφει μια ηρωική μάχη στην οποία λίγοι Έλληνες με ονομαστούς Σπαρτιάτες ανάμεσά τους πολέμησαν πολλούς και ονομαστούς βαρβάρους με παλικαριά και πείσμα, εφαρμόζοντας τις πολεμικές τεχνικές που γνώριζαν, ανάλογα με την εξέλιξη της μάχης, και χρησιμοποιώντας κάθε είδους όπλο που διέθεταν, ακόμα και τα χέρια και τα δόντια τους. Η επιλογή τους να παραμείνουν και να αγωνιστούν, αν και γνώριζαν από προβλέψεις ότι θα βρουν τον θάνατο, και η γενναιότητα που έδειξαν στη μάχη τους εξασφάλισαν μεγάλη δόξα.
Αντίθετα, ο Θουκυδίδης περιγράφει μια οδυνηρή μάχη στην οποία οι τρομαγμένοι μπροστά στον μεγάλο και επικείμενο κίνδυνο Αθηναίοι κυριεύονται από ακραία συναισθήματα (θάρρος, απογοήτευση, αγωνία), κραυγάζουν και ολοφύρονται ως τη στιγμή που χάνουν τον στόλο τους και αναγκάζονται να υποχωρήσουν ηττημένοι και να εγκαταλείψουν το στρατόπεδο λυπημένοι, φοβισμένοι, αμήχανοι, κατηφείς, ντροπιασμένοι, με το μέλλον τους άδηλο. Το αποκορύφωμα της αθλιότητάς τους ήταν η μετάπτωση της τύχης τους που εκφράζεται με τις εξής αντιθέσεις: πήγαν με το στόλο τους, υπό την συνοδείαν ευχών και παιάνων να υποδουλώσουν και τελικά υποδουλώθηκαν και αποχωρούσαν πεζή ακούοντες λόγους δυσοιώνους και έχοντας τον κίνδυνο επικρεμάμενο.
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Η εμβάθυνση που επιχειρήσαμε στο έργο των δύο μεγάλων ιστορικών μας έδωσε τη δυνατότητα να αντιληφθούμε τα ιδιαίτερα γνωρίσματα του τρόπου σκέψης και του ύφους τους, που τους έδωσαν το χαρακτηρισμό των θεμελιωτών της ιστοριογραφίας.
Όσο για τα ιστορικά γεγονότα που περιγράφουν μπορούν ακόμα και σήμερα, μετά από 2500 χρόνια, να λειτουργήσουν ως παραδείγματα για τον παγκόσμιο πολιτικό πολιτισμό, προς αποφυγή η ναυμαχία των Συρακουσών, λόγω των δεινών που επιφέρει ο ιμπεριαλισμός, προς μίμηση η παγκοσμίως αξιομνημόνευτη μάχη των Θερμοπυλών, ως μια αμυντική ήττα απέναντι σε υπέρτερες δυνάμεις για την προάσπιση δικαίων.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Ε. Αλεξίου, Ι. Αναστασίου, Β. Βερτουδάκης, Μ. Ι. Γιόση, Δ. Λυπουρλής, Θ. Κ. Στεφανόπουλος, Α. Τσακμάκης, Μ. Χριστόπουλος, Γράμματα Ι: Αρχαία Ελληνική και Βυζαντινή Φιλολογία, Τόμος Α, Αρχαϊκή και Κλασική Περίοδος, ΕΑΠ, Πάτρα 2001
Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος, Λαρούς, Μπριττάνικα, Τόμος 27 [λ. Ηρόδοτος (Φιλολ.)]
Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος, Λαρούς, Μπριττάνικα, Τόμος 55 [(λ.σπλαγχνοσκοπία, η (αρχ.)]
T. Harrison, “Οι περσικές εισβολές”, στον τόμο E. J. Bakker – I. J. F. De Jong – H. van Wees (επιμ.), Εγχειρίδιο Ηροδότειων Σπουδών, μτφρ. Κ. Δημοπούλου, Μεταίχμιο, Αθήνα 2007, σ. 499-521
Ιστορία των Ελλήνων, Ο πολιτισμός και η τέχνη της Αρχαιότητας, Τόμος 3, Εκδόσεις Δομή
Ιστορία των Ελλήνων, Ο πολιτισμός και η τέχνη της Αρχαιότητας, Τόμος 5, Εκδόσεις Δομή
Albin Lesky, Ιστορία της Αρχαίας Ελληνικής Λογοτεχνίας, μτφρ. Α. Γ. Τσοπανάκη, Εκδοτικός Οίκος Αφων Κυριακίδη, Θεσσαλονίκη 2006
Κ. Παπαρρηγόπουλος, Ιστορία του Ελληνικού ΄Εθνους, Τόμος 2, Εκδόσεις Νίκας, Αθήνα 1972
J. de Romilly, Ιστορία και Λόγος στον Θουκυδίδη, μτφρ. Ε. Ι. Κακριδή, ΜΙΕΤ, Αθήνα 1988, σ. 149-160
Βιογραφικό της συγγραφέως
H Σταυρούλα Καραμπάτου γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Αθήνα.
Είναι πτυχιούχος του τμήματος Ελληνικού Πολιτισμού της Σχολής Ανθρωπιστικών Επιστημών του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου, με βαθμό Λίαν Καλώς.
Περαιτέρω το ενδιαφέρον της στράφηκε στην Ελληνική Παλαιογραφία, την ανάγνωση και μελέτη των χειρόγραφων κωδίκων. Παρακολούθησε μαθήματα, μετέχοντας στο Φροντιστήριο Ιστορικών Επιστημών του Ινστιτούτου Βυζαντινών Ερευνών του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών, κατά το ακαδημαϊκό έτος 2009-2010. Για το ίδιο γνωστικό αντικείμενο παρακολούθησε επίσης τα Μαθήματα και των τριών ετών του Ιστορικού και Παλαιογραφικού Αρχείου του Μορφωτικού Ιδρύματος Εθνικής Τραπέζης κατά τα ακαδημαϊκά έτη 2011-2013. Πέραν της Ελληνικής Παλαιογραφίας παρακολούθησε στο Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών, στο ίδιο Ινστιτούτο, τα μαθήματα της Επιγραφικής και της Κωδικολογίας κατά το ακαδημαϊκό έτος 2009-2010, της Βυζαντινής Σφραγιστικής και της Εραλδικής κατά το ακαδημαϊκό έτος 2010-2011. Eπίσης στο πλαίσιο των Μορφωτικών του Εκδηλώσεων το Μάρτιο του 2010, τον Κύκλο Ομιλιών με γενικό τίτλο «Άνθρωπος και Περιβάλλον στο Βυζάντιο». Στο πλαίσιο του Προγράμματος Συμπληρωματικής εξ Αποστάσεως Εκπαίδευσης του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών παρακολούθησε το Φθινόπωρο του 2021 το Επιμορφωτικό Πρόγραμμα «Οι Γυναίκες στην Επανάσταση του 1821 μέσα από τη Λογοτεχνία».
Τα προσωπικά της ενδιαφέροντα είναι ο ελληνικός παραδοσιακός χορός και το νεοελληνικό θέατρο.
